Stalin jak żywy! ["Autobiografia Stalina" - Richard Lourie]

Kiedy po raz pierwszy zobaczyłam okładkę książki Richarda Louriego z dumnym Stalinem spoczywającym w wiklinowym fotelu, wiedziałam, że przed lekturą jego autobiografii nie ucieknę. Moja fascynacja najsłynniejszymi katami i tyranami w dziejach świata po raz kolejny zwyciężyła. I choć od początku wiedziałam, że opowieść Louriego będzie literacką fikcją (której szczerze unikam w przypadku wydarzeń historycznych), to byłam ciekawa, w jaki sposób autor stworzył autobiografię Wielkiego Brata. Przede wszystkim zaś chciałam sprawdzić, czy taka literacka opowieść może wypaść przekonująco. Okazało się, że autobiografia pisana przez osobę prawdziwie zainteresowaną postacią Stalina może być nie tylko przekonująca, ale i szalenie ciekawa.

Wiedz, że kto padł na ziemię jak popiół

i dźwigał uścisku jarzmo,

wzniesie się ponad szczyty gór

na skrzydłach nadziei jasnej[1]

Tym poetyckim akcentem z własnej twórczości, Józef Stalin wykreowany przez Louriego zaprasza nas do lektury swoich przemyśleń związanych z jedynym człowiekiem na świecie, który mógłby zająć jego miejsce - Leibem Bronsteinem. Nic Wam nie mówi to żydowskie nazwisko? Otóż nasz Józef obawia się Lwa Trockiego, który wypędzony przez Stalina z Rosji, planuje w Meksyku wielką zemstę na swoim rywalu. Trocki pisze biografię Stalina. Ta jedna książka może zniszczyć całą karierę polityczną Wielkiego Brata. Rozważania nad tym, co Trocki mógłby zamieścić w swej książce, stanowią podstawę opowieści Stalina. Pomiędzy nie nasz narrator wplata wspomnienia z różnych etapów swojego życia.

W trzydziestu sześciu rozdziałach Lourie ustami Stalina opowiada nam o dzieciństwie, młodości i działalności politycznej Wielkiego Brata, która doprowadziła go na szczyty władzy w ZSRS (potem ZSRR). Poznamy tu motywy działań Stalina, jego zwyczaje, stosunki z Leninem i innymi komunistami. Nie zabraknie również zgrabnej anegdotki na temat tego, co spotkało Stalina na jednym z polskich dworców. Wszystkie te informacje zaczerpnięte w dużej mierze z książki Trockiego (która pt.: Stalin ukazała się drukiem w 1948 roku) oraz biografii Józefa Stalina pióra największych historyków jak choćby: Wiktor Suworow, Alan Bullock czy Dmitrij Wołkognow sprawiają, że postać Stalina opowiadającego o swoim życiu jest nad wyraz przekonująca. Choć ta fikcyjna autobiografia pochłonęła mnie bez reszty, jej autor nie ustrzegł się pewnych błędów w kreśleniu wizerunku następcy Włodzimierza Iljicza Uljanowa "Lenina".

Stalin u Louriego to inteligentny i oczytany mężczyzna, który w zasadzie nie boi się nikogo i niczego oprócz Lwa Trockiego. Jego sprawa tak pochłania naszego narratora, że w zasadzie wszelkie wzmianki o nadchodzącym konflikcie zbrojnym schodzą w autobiografii na dalszy tor. Znawcy postaci Stalina z pewnością poczują podczas lektury pewien niedosyt. Wielki Stalin, znakomicie manewrujący między Hitlerem a aliantami w swej autobiografii na pewno szerzej wspomniałby o zakusach, które prowadził, by złapać dwie sroki za ogon. Podobne refleksje dotyczące innych aspektów polityki Stalina wracają jeszcze kilkakrotnie w kolejnych rozdziałach książki. Nie na działaniach politycznych Józefa Dżugaszwilego w roku 1938 skupia się Richard Lourie. Pragnie raczej pokazać, w jaki sposób chłopiec z biednej gruzińskiej rodziny trafia do "wielkiej polityki" i eliminuje wszystkich swoich przeciwników. I to mu się znakomicie udaje.

Nie znoszę książek, które mimo ciekawej treści, rozczarowują mdłym i mało wyrazistym zakończeniem. Niewielu jest jednak pisarzy tak wprawnych w pisaniu powieści, że bez trudu potrafią do ostatniej strony trzymać czytelnika w napięciu. Po przeczytaniu Autobiografii Stalina muszę przyznać, iż Richard Lourie nie ma z tym najmniejszego problemu. Dopiero zakończenie powieści uświadomiło mi, czym jest owo "to", o którym ciągle wspomina Stalin i czego wyjawienia tak bardzo nie chce. Nawet po zamknięciu książki i odłożeniu jej na półkę, ciągle towarzyszyło mi przekonanie, że to, co właśnie przeczytałam, wcale nie musiało być literacką fikcją. 

Moje pierwsze spotkanie z twórczością Richarda Louriego utwierdziło mnie w przekonaniu, że warto poświęcić popołudnie, by przeczytać taką książkę jak Autobiografia Stalina. Świetnie dopracowana i interesująca historia, w której fikcja miesza się z prawdą okazała się wspaniałą lekturą. Z żalem żegnałam się po kilku godzinach z Józefem Stalinem. Nie na długo jednak żegnam się z prozą Richarda Louriego, bo następna w kolejce czeka już jego inna książka pt.: Wstręt do tulipanów. 

AUTOR:

Richard Lourie

TYTUŁ:

The Autobiography of Joseph Stalin

TYTUŁ POLSKI:

Autobiografia Stalina

PRZEKŁAD:

Jadwiga Piątkowska

WYDAWNICTWO:

Znak

LICZBA STRON:

319

---

[1] J. Stalin: Do księżyca. W: M. Mikeln: Stalin. Warszawa 1990, s. 33-34.